Portekiz’de Yaşam

Portekiz Tarihçesi

Portekiz Avrupa’nın en eski ulus devletidir. 1143 yılında kurulmuştur. Şimdiki sınırlarına 13.yy’dan beri sahiptir. Bu yönüyle Portekiz dünyanın en köklü devletlerindendir.

1415’ten itibaren Portekiz yayılmacı bir politika izlemiştir. Dünyanın ilk global boyutta denizci ve ticari imparatorluğunu kurmuştur. Dünyanın önde gelen ekonomik, siyasi ve askeri güçlerinden biri olmuştur. “Keşif Çağı” olarak adlandırılan bu dönemde Portekiz ticari yolları tekeli altına almıştır. Böylece dilini ve kültürünü 5 kıtaya yaymıştır. Azor ve Madeira Takım Adaları’nı topraklarına katmış, Brezilya, Afrika, Hindistan, Doğu Timor ve Makao’da koloniler kurmuştur.

18. yüzyılda büyük Lizbon depremi, Napolyon Savaşları ve 1822’de Brezilya’nın bağımsızlığını ilan etmesiyle Portekiz çöküş yaşamıştır. Marquês de Pombal öncülüğünde yeni yapılandırılmalara gidilmiş ve merkezi eğitim sisteminin alt yapıları kurulmaya başlanmıştır. Tüm ülkede devlet ilkokulları ağı kurulmuştur.
19. yüzyılda liberalizm Portekiz’de yayılmaya başlamıştır. Liberal yanlıları ve muhafazakârlar arasında 1828’den 1834’e kadar sürecek bir iç savaş çıkmıştır.

1910’da kraliyet rejiminin yerini İlk Cumhuriyet almıştır. Ancak siyasi gerilimler ve I. Dünya Savaşı sonucu ekonomik kriz nedeniyle ülke istikrarını yitirmiştir. 1926’da askeri güç iktidarı ele geçirmiş ve diktatörlük baş göstermiştir. Yeni rejim 1928’de António de Oliveira Salazar’ı maliye bakanı atamıştır. 1932’de ise başbakan olmuştur. Bir sene sonra Yeni Devlet (Estado Novo) kurulmuş ve 1974’e kadar faşist diktatörlük rejimi egemen olmuştur.

60’larda Afrika’daki bağımsızlık hareketleri ve koloni savaşları nedeniyle rejim gücünü yitirmeye başlamıştır. Rejim karşıtı hareketler hızla yapılandırılmaya başlamıştır. Uluslararası arenada Portekiz izole bırakılmış ve bu krizi durdurması yönünde baskıyla karşılaşmıştır.

25 Nisan 1974’te “Karanfil Devrimi” olarak adlandırılan genç subayların liderliğinde askeri bir darbeyle Yeni Devlet yıkılarak demokratik yönetimin temelleri atılmıştır. Bu tarihten itibaren Portekiz’in tüm kolonilerine bağımsızlıkları iade edilmiştir.

1976’da meclis ve anayasal hükümet kurulmuştur. Modern demokratik bir ulus devlet anlayışında vatandaşlarına hakları ve özgürlükleri iade edilmiştir. Azor ve Madeira Takım Adaları özerk bölge ilan edilip askeri güç, siyasi iktidarın boyunduruğuna girmiştir.

1 Ocak 1986’da Portekiz, ileride Avrupa Birliği adını alacak Avrupa Ekonomi Topluluğu’na katılmıştır. 1999’da ise Euro para birimini ilk benimseyen ülkeler arasında yerini almıştır.

Portekizce konuşan ülkeler arasındaki kültürel ve ekonomik ilişkileri güçlendirmek adına Portekiz bir ortaklık kurmuştur. Bu ortaklığa Japonya, Gürcistan, Avustralya gibi ülkeler de takipçi olarak katılmıştır.

2011’de mali-ekonomik ve siyasi kriz sonucu Portekiz Hükümeti, Avrupa Komisyonu, Avrupa Merkez Bankası ve IMF arasında bir uzlaşma yöntemi geliştirilmiştir. Bunun ardından ülke içinde maaşlarda kesintilere ve kamu hizmetlerinde kısıtlamalara gidilmiştir. Bu program sonunda ise seçim sonucu yeni bir hükümet kurulmuştur. Başarılı yatırımlar yapılmış ve Portekiz bugünkü büyüyen ekonomik ve siyasi istikrarına kavuşmuştur.

Portekiz Siyaset

Portekiz cumhuriyetle yönetilir. Yarı başkanlık sistemli bir cumhuriyettir. Devlet başkanının bazı yürütme yetkileri vardır. Ancak Portekiz Devlet Başkanı yasama organından bağımsızdır. Yürütme gücü, parlamentonun güvenine tabi olan hükümetindir. Ama Portekiz anayasal bir cumhuriyettir. Yani devlet yönetimi tamamen anayasaya dayanır. Yasama, yürütme ve yargının anayasaya dayanması nedeniyle devlet iktidarı sınırlıdır. Portekiz’de kişi hakları anayasal güvence altındadır.

Hukuk

Portekiz hukuk sistemi Roma hukukuna dayanır. Avrupa’da pek çok ülkenin hukuk sistemiyle ortak özelliklere sahiptir. Merkezi anayasaya dayanan hiyerarşik bir hukuk sistemi vardır.

İnsan Hakları

Portekiz Avrupa Birliği’ne üye bir devlettir. Bu yüzden Portekiz vatandaşları Avrupa Birliği Temel Haklar Şartı ile korunur. Portekiz aynı zamanda Birleşmiş Milletler üyesidir ve İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’ni imzalamıştır.

Portekiz dünyada idamı kaldırmaya yönelik girişime öncelik eden bir ülkedir. Portekiz’de 1846’dan beri bir idam gerçekleşmemiştir.

1884 yılında dünyada ömür boyu hapis cezasını kaldıran ilk ülke olarak tarihe geçmiştir. Portekiz’de 25 yıldan fazla hapis bulunmak mümkün değildir. Portekiz, ömür boyu hapis cezasını insan haklarına aykırı bulan dünyadaki tek ülkedir.

Portekiz LGBT dostu bir ülkedir. LGBT kişiler, açıkça Portekiz Ordusu’nda hizmet verebilmektedir. 2010’dan bu yana aynı cinsten kişilerin evlenmelerine olanak veren dünyadaki 8. ülkedir. Cinsiyet değiştiren kişilerin yasal belgelerde de isim değişikliği yapılmasına izin veren dünyada bu alanda en liberal ülkedir. LGBT çiftin evlat edinmesine de olanak verir.

Portekiz uyuşturucu kullanımına yönelik önlemlerde de dünyada öncülük yapmıştır. Uyuşturucu kullanımına bir suç olarak değil de tedavi gerektiren bir hastalık olarak yaklaşmıştır. 2001’de yürürlüğe giren bir yasayla uyuşturucu kullanımını hapisle sonuçlanacak bir suç niteliğinden kaldırmıştır. Uyuşturucu kullanan kişilerin hijyenik koşullara sahip olmalarına ve tedavi görmelerine öncülük ederek iyileştirme politikası izlemektedir.

Dış İlişkiler

Portekiz Avrupa Birliği üyesi ve NATO’nun kurucu üyelerindendir. Avrupa entegrasyonu ve transatlantik ilişkilerde etkindir. Portekiz dış ilişkilerinde barışçıl bir yaklaşım sergiler, doğrudan bir düşmanı yoktur.

Ordu

Portekiz Silahlı Kuvvetleri üç bölümden oluşur: Portekiz deniz kuvvetleri, kara kuvvetleri ve hava kuvvetleri. Cumhurbaşkanı silahlı kuvvetlerin başkumandanıdır. Ancak ordunun yönetimi ve milli savunma hükümet ve milli savunma bakanlığı yoluyla başbakan tarafından yürütülür. Silahlı Kuvvetler Portekiz’i korumakla görevlidir, aynı zamanda da NATO, Birleşmiş Milletler ve Avrupa Birliği’nin uluslararası barış güvenliğine destek verir.

Portekiz Coğrafya

Portekiz Avrupa’da İber Yarımadası’nın en batı bölümünde Atlantik Okyanusu’na kıyısı olan bir ülkedir. Portekiz anakarasına ek olarak Atlantik Okyanusu’nda volkanik takım adaları da bulunur. Portekiz anakarasında kuzeyde ve doğuda İspanya’ya sınırı vardır. İspanya’dan doğan nehirler Portekiz’de okyanusa dökülür. Portekiz’in Alentejo Bölgesi’nde Avrupa’nın en büyük baraj gölü vardır. Portekiz’in kuzey kısmı dağlıktır. En yüksek tepesi Serra da Estrela’dır. Portekiz’in güney kısmı ise daha çok düzlüktür. 1794 kilometrelik sahiliyle Portekiz plajlarıyla ünlüdür. Portekiz’in pek çok kıyısında uluslararası sörf sporu yapılmaktadır. Nazaré adlı şehrin Kuzey Plajı’nda dünya çapında sörf organizasyonu yürütülmektedir.

Biyoçeşitlilik

Portekiz önemli bir vahşi yaşama sahiptir, 35.000 farklı türde hayvan ve bitkiye ev sahipliği yapmaktadır. Bu rakam Avrupa’daki türlerin %22’sini oluşturur. Anakara Portekiz Avrupa’nın biyoçeşitliliğine önemli bir katkı sağlar, Portekiz’in Atlantik Okyanusu ortasındaki takım adaları ise dünyada önemli bir biyoçeşitliliğe sahiptir. Portekiz’de pek çok farklı ekosistem bulunur. Bu ekosistemler mantar ağaçları, makilik, kumullar, çayırlık alanlar ve kayalıklara dayanır. Portekiz’in %35’i ormanlıktır. Bazı mantar ağaçları 300 yıllıktır. Portekiz’de pek çok koruma altında milli doğal park bulunur. Bu alanlar biyoçeşitlilik için önemli kaynaklardır.

İklim

Portekiz Akdeniz ılıman iklimine sahiptir ve Atlantik Okyanusu etkisi altındadır. Kuzeyde iklim serin ve yağışlıdır, güneye indikçe hava sıcak ve güneşlidir. En güney kısmı Algarve Bölgesi’nde kuru ve güneşli bir mikro-iklim hâkimdir. İç kısımlarda, İspanya sınırında iklim karasaldır. Portekiz’in orta-kuzey kısımları dağlıktır. Tepelik yerler dışında kar yağmaz. En yüksek tepesi Serra da Estrela’da kışın belli bir ölçüde kayak sporu yapılabilmektedir.

Portekiz Ekonomisi

Portekiz ekonomisi 2015 yılından bu yana istikrarlı bir döneme girmiştir. İşsizlik oranları düşmeye başlamış ve gayri safi milli hasıla %1,5 oranında artış göstermektedir. 2011’deki ekonomik krizin ardından PS sosyalist parti lideri Antonio Costa’nın başbakan olduktan sonra izlediği politikayla ekonomi hızla canlanmaya başlamıştır.

Portekiz uluslararası ticaretin büyük bir çoğunluğu AB ile gerçekleştirilmektedir. Portekiz ihracatının %72,8’i AB’ye gitmektedir. Bunun dışında Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşmasına bağlı ülkeler, Afrika’da Portekizce konuşan ülkeler, Kuzey Afrika ve Güney Amerika’yla da ticaret yapmaktadır.

Portekiz’in başlıca sanayileri arasında makine, elektrik ve elektronik sanayi, otomotiv ve gemi endüstrileri, plastik enjeksiyon, seramik, tekstil, ayakkabı ve deri sanayi, yağ rafinerileri, petrokimya ve çimento sanayi, içecek ve yiyecek sanayi, hamur ve kâğıt, ahşap ve ağaç mantarı sanayileri vardır.

• Portekiz’in dünyaca ünlü şirketleri arasında şunlar sayılabilir:
• The Navigator Company: Uluslararası pazarda önemli bir kâğıt üreticisidir.
• Sonae Indústria: ahşap paneller ve tasarım ürünler üretir.
• Corticeira Amorim: Ağaç mantarı üretiminde dünya lideridir.
• Conservas Ramirez: Konserve mamuller üreten en eski firmadır.
• Cimpor: Dünyanın en büyük 10 çimento üreticileri arasındadır.
• EDP Renováveis: Dünyanın 3. büyük rüzgâr enerjisi üreticisidir.

Turizm

Portekiz bir turizm cennetidir.  Portekiz, boylu boyunca uzanan plajları, UNESCO koruması altındaki tarihî yerleri, müzeleri, koruma altındaki doğal parkları, kültürel zenginlikleri, mimarisi, golf ve sörf turizmi, gastronomi ve önoturizmi sayesinde her yıl ülkenin güneyinden en kuzey noktasına kadar milyonlarca turist çekmektedir. Turistler tarafından en çok rağbet edilen yerler arasında sırasıyla Lizbon, Algarve, Porto ve Kuzey Portekiz, Orta Portekiz, Takım Adalar ve Alentejo Bölgesi vardır. En çok turist sırasıyla İspanya, İngiltere, Fransa, Almanya, Brezilya, Amerika, İtalya ve Hollanda’dan gelmektedir.

Portekiz, iklimi, güvenliği, ekonomik fiyatları ve görülmesi gereken yerleriyle öne çıkmaktadır. 2021 yılında Portekiz, arabayla yolculuk kategorisinde Avrupa’nın en çok rağbet gören ülkesi olmuştur. Göreceli olarak küçük bir yüzölçümüne sahip olsa da Portekiz her karışta görülecek yerler sunar. Portekiz yerel özelliklerini büyük ölçüde koruyan ülkelerin önünde gelir. Bu özelliği turistleri cezbeder.

Altyapı

Portekiz dünyada en iyi altyapıya sahip olan ülkeler arasında 15. sıradadır. Kaliteli yolları dünyada 6.sıradadır. Konumu gereği rüzgâr ve güneş gibi yenilenebilir enerji kaynakları vardır. Mayıs 2016’da Portekiz tüm enerji tüketimini yenilebilir enerjiden sağlayan dünyada ikinci ülke olmuştur.

Portekiz madenler açısından oldukça zengin bir ülkedir, dünyanın en büyük doğal taş üreticilerinden ve önemli mermer ihracatçılarındandır. Portekiz ekonomisi turizm yani hizmet sektörü odaklı olup; üretim yani sanayi sektörleri büyük oranda daha fazla teknoloji içeren ve büyümede katkı sağlayan oto yan sanayi, elektronik, kâğıt, enerji, ilaç ve yeni teknoloji gibi sektörlere öncelik vermiştir.

2021 yılında dünya ihracatında %0,4 payla 44. sırada, dünya ithalatında %0,4 payla 40. sıradadır.

Bilim ve Teknoloji

Portekiz GSYİH’sinin yaklaşık %10’u yani yaklaşık 20 milyarlık Euro’ya ulaşan oldukça yenilikçi ve dinamik bir teknoloji sektörüne sahiptir. 80.000’den fazla yüksek nitelikli çalışanı ile son derece yenilikçi start-up’lardan oluşur. Portekiz üniversiteleri teknoloji şirketleriyle koordineli çalışmaktadır. 2021 yılında Portekiz, dijital kamu hizmetleri 28 AB üye devleti arasında 19. sırada yer almayı başarmıştır.

Portekiz yaklaşık 5 milyar dolarlık teknoloji pazarındaki büyümesiyle bulut bilişim, analitik veri, siber güvenlik çözümleri, mobil ve sosyal işletme sektörlerinde genişlemeye devam etmektedir. Portekizce konuşulan 11 ülkede bulunmaktadırlar. Ev internetinde 3G, 4G altyapı yatırımı ve 5G’nin yaygınlaştırılmasında lider bir AB ülkesidir. Özellikle genç nesil son kullanıcılar, yeniliklerden giderek daha fazla haberdar olup bu tür ürünleri satın almaktadır. Kullanıcıların ihtiyaçlarını karşılayan özelleştirilmiş mobil platformlar önemli pazar enstrümanıdır. Portekiz, sağlık sektörünün tüm alanlarını kapsayan farklı endüstrilerde uygulanacak yeni sağlık fikirlerini karşılamak için çalışmaktadır.

Portekiz Yapay Zekâ

Portekiz, endüstri ve kamu sektörü dâhil olmak üzere hızla büyüyen bir ekosisteme sahiptir ve bu devrimden tam olarak yararlanmak için hareket etmektedir. Portekiz yapay zekâyı teşvik etmek için AB üyesi ülkelerin eylem planı ile tamamen uyumludur.  Gerçek zamanlı karar verme, yazılım geliştirme, sürdürülebilir enerji sistemleri, akıllı mobiliteler, biyoçeşitlilik, siber güvenlik, sağlık, endüstri alanlarında araştırma ve geliştirme fonlarından yararlanarak yılda yaklaşık 1,5 milyar € yatırım gerçekleştirilmesi planlanmaktadır. Microsoft, IBM, Oracle, CISCO gibi önemli oyuncular Portekiz’de pozisyonlarını almıştır. Siber eğitim ve geliştirme de Portekiz hükümeti için bir öncelik arz etmektedir.

Portekiz Demografik

2021 yılı itibariyle 10.3 mio nüfusa sahip olup kıyı şeridinde özellikle Lizbon ve Porto’da nüfus yoğunluğu oldukça fazladır. Portekiz din ve dil alanında homojen bir yapıya sahiptir. Portekiz nüfusunun %95’i Portekizlilerden oluşur. Portekizliler geçmişte paleolitik topluluklar, kelt ve iberik kabileler ve lusitanyalılardan oluşan bir karışımdır. Daha sonra Roma, Germen, Berberî, Sefarad ve Fransız topluluklar da Portekiz’den geçmiştir. 1960’lardan itibaren Portekiz’in Afrika’da bulunan eski kolonilerinden göç başlamıştır. Portekizli Afrikalılar şu ülkelerden gelmişlerdir: Angola, Mozambik, Cape Verde, São Tomé ve Principe Cumhuriyeti, Gine Bissau Cumhuriyeti. Ayrıca Goalı Portekizliler de Hint Yarımadası’ndan Portekiz’e göç etmişlerdir. Portekiz, 1990’lardan itibaren inşaat işlerinde çalışmak üzere Ukrayna, Rusya, Bulgaristan, Moldova, Romanya’dan göç almıştır. 2003’ten itibaren Brezilya, Çin ve Hint Yarımadası’ndan göç edenler aile birleşimi yoluyla ailelerini de getirmişlerdir. Batı Avrupa’da emekliler daha kaliteli bir yaşam standardı için Portekiz’e taşınmaktadırlar. Bunlar özellikle Fransızlar, Almanlar, Hollandallılar ve İngilizlerdir. Ayrıca, Venezuela’da bulunan Portekiz diasporası da Venezuela’daki ekonomik kriz ve siyasi çalkantılar nedeniyle 1990’lardan itibaren Portekiz’e dönmeye başlamıştır.

Portekiz’de doğurganlık oranı gitgide düşmektedir. 2021’de kadın başına 1,325’tir. Nüfusun okuma yazma oranı %99,44’tür. İşsizlik oranı ise %6,3’tür.

Portekiz Dili

Portekiz’de Portekizce konuşulur. Portekizcenin anavatanı Portekiz’dir ancak dünyada farklı ülkelerde Portekizce konuşulur hatta başka ülkelerin resmî dilidir.  Portekizce Hint Avrupa dil ailesinden Latin kökenli bir dildir. İspanyolca, Fransızca ve İtalyancayla ortak bir dil bilgisi alt yapısına sahiptir. Dünyada 250 milyon kişi doğuştan Portekizce konuşur. Buna ek olarak 24 milyon kişi ise ikinci dil olarak Portekizce konuşur. Portekizcenin resmî dil olarak konuşulduğu ülkeler Portekiz, Brezilya, Angola, Mozambik, Cape Verde, São Tomé ve Principe Cumhuriyeti, Gine Bissau Cumhuriyeti’dir. İkinci resmî dil olarak konuşulduğu ülkeler ise Doğu Timor, Ekvator Ginesi ve Makau’dur. Portekizce konuşan kişilere ‘lusofon’ denir. Portekizcenin bölgelere ve ülkelere bağlı olarak birbirinden farklı pek çok şivesi ve lehçesi vardır. Portekizce, anavatanı Portekiz’de başkent Lizbon şivesini baz alır.

Din

Portekiz’deki en yaygın din Hristiyanlığın Katolik mezhebidir. Ancak Portekiz’de resmî bir din yoktur. Portekiz’de Hristiyanlığın yanı sıra Musevilik ve İslamiyet de yaygındır. Portekiz’in dini kültüründe farklı dinlere tolerans vardır. Din ayrıştırıcı bir unsur olarak ele alınmaz. Ülkede farklı dinlere mensup ibadet yerleri bulunsa da kiliseler ve katedraller çok yaygındır ve önem arz eder. Hz. İsa’nın annesi Meryem Ana Portekiz’in dinî unsurlarının başında gelir. Denizcilerin başlıca korumasıdır. Meryem Ana’nın 1917 yılında 3 çobana göründüğü Vatikan tarafından kabul edilmiş ve göründüğü yer olan ‘Fátima’ kutsanmıştır. Hac yeri olarak ‘Fátima’ dünya çapında ziyaretçi alır.

Eğitim

Portekiz’de eğitim 1960’larde izlenen modernizasyon politikalarıyla ivme kazanarak gelişmeye devam etmektedir. Portekiz devlet eğitim sistemi çok iyi kalitededir. PISA uluslararası öğrenci değerlendirmelerinde 15 yaşındaki ortalama bir öğrencinin OECD standartlarının üzerinde olduğu belirlenmiştir. Portekiz’de ayrıca uluslararası pek çok okul bulunmaktadır. Portekizliler ve İngilizler arasında uzun geçmişe sahip anlaşmadan dolayı Portekiz’de İngiliz kültürü çok yaygındır. Portekiz’de pek çok İngiliz okul vardır. IB sisteminde eğitim verilir. Ayrıca Amerikan okulları, uluslararası okullar, Fransız ve Alman okulları da bulunmaktadır. Portekiz’de İngilizce konuşma oranı çok yüksektir. Dünya sıralamasında ikinci dil olarak İngilizceyi en iyi ve yaygın konuşan ülkeler sıralamasında Portekiz 7. sıradadır.

Portekiz dünya standardında üniversitelere ve işletme fakültelerine sahiptir. Belli başlı üniversiteleri şunlardır: Lizbon Üniversitesi, Porto Üniversitesi, Lizbon Nova Üniversitesi, Portekiz Katolik Üniversitesi, Coimbra Üniversitesi, Aveiro Üniversitesi, ISCTE Lizbon Üniversite Enstitüsü, Beira Interior Üniversitesi, Évora Üniversitesi, Minho Üniversitesi, Tras Os Montes ve Alto Douro Üniversitesi, Algarve Üniversitesi.

Sağlık

Portekiz’de devlet ve özel sektöre ait 200’den fazla hastane bulunmaktadır.  Portekiz 2021 itibariyle Gayri Safi Milli Hasılasının yaklaşık %9’unu sağlık harcamalarına ayırmaktadır, bu da AB genelinde en çok harcama yapan 12. ülke konumunda olduğu anlamına gelmektedir.

Portekizlilerin ortalama yaşam süresi 80 yıldır. Ülke ayrıca, Dünya Sağlık Hizmetleri İnovasyonu Raporuna göre %63’lük bir kalite derecesine sahip olup, %56,33 olan ABD’den daha üst sıralarda yer almaktadır. Portekiz sağlık kuruluşlarında çalışanların hemen hemen tümü İngilizce bilmektedir.

Portekiz hükümetinin sunduğu kamu sağlık hizmetleri Serviço Nacional de Saúde (SNS), 16 yaşın altındaki çocuklar ve 65 yaşın üzerindekiler için ücretsizdir. Portekiz’de kadınlar hamileliklerinin tüm aşamalarında ücretsiz tedavi görürler. Bir hastanede acil durumlarda, ağır hastalık bakımlarında ve ameliyat sonrası bakım tedavileri devlet finansmanı tarafından karşılanır. Portekiz’de 4 kişilik bir ailenin özel sağlık sigortası primi yıllık yaklaşık 1.300 Euro civarındadır. Sağlık sigorta primlerini Portekiz’de aylık, üç aylık ve yıllık peşin ödemek mümkündür.

Portekiz Kültürü

Portekiz kültürü köklerine bağlıdır. Geleneksel yerel festivaller asırlardır devam eder. Bölgesel folklorik aktiviteler mevsimsel panayırlarda yaşatılır. Yöresel yemek ve tatlıları için her yıl ülke çapında yarışmalar yapılır. Portekiz’in köyleri adeta milli varlıklarıdır. Halk dansları, müzikleri ve halk şarkıları nesilden nesle aktarılır. Portekiz’de aile bağları çok kuvvetlidir. Büyükanneler ve büyükbabalar çok değerlidir.

Portekizliler misafirperver ve cana yakındır. Sohbet etme kültürleri çok gelişmiştir. Gündelik hayatta birbirini tanımayan insanlar birbirleriyle rahatça selamlaşır ve konuşurlar. İletişime zaman ayrılır. Kurulan cümlelerde saygı, mesafe ve kibarlık hâkimdir. Toplumsal kurallara uyma ve uymayanları uyarma alışkanlığı okullardaki vatandaşlık dersleriyle temellendirilir. İş saatleri dışında ve hafta sonlarında Portekizliler aileleriyle birlikte yemek yemek, plaja gitmek, spor aktiviteleri yapmak, kültürel ve sanatsal etkinliklere katılmak gibi sosyal aktivitelerde bulunur.

Sanat

Portekiz’de sanata önem verilir. Her belediyenin sanata ayrılmış mekânları, müzeleri, sergi salonları, konser alanları mevcuttur. Parklarda ve sosyal alanlarda konserler, danslar ve festivaller düzenlenir. El sanatları da çok çeşitlidir ve çok ilgi görür. Geleneksel mimariyi koruma ve modern ile sentezleme eğilimleri vardır. Eskiyi yıkıp yeni bina çıkmaktansa eskiyi yenileme ve korumaya yönelik stratejiler geliştirmişlerdir. Bu yüzden Portekiz’deki fiziki yapılar korunur. Ülkenin tamamında tarihi ve mimari değeri olan eserler ve müzeler vardır. Bunun yanında modern sanatlara da önem verilir. Modern heykeller eski meydanları süsler. Modern tasarım objeler, giysiler ve mekânlar Portekizlilerin ilgisini çeker. Çağdaş dans festivalleri düzenlenir. Pek çok tiyatro vardır. Portekiz kültürünü yaşatan müzikaller sahnelenir. Portekiz edebiyatı da zengindir. Nobel ödüllü José Saramago dünya çapında okunan yazarlardan sadece biridir. Portekiz sineması da kendine has bir çizgide ilerler. Manoel de Oliveira 106 yaşına kadar film çekerek dünyanın en yaşlı film yönetmeni unvanına sahip olmuştur. Portekiz’in dünyaca tanınan başlıca sanatı ise müziğidir. ‘Fado’ UNESCO tarafından koruma altına alınmıştır. ‘Fado’yu dünyaya tanıtan ise Amália Rodrigues’tir. Kader anlamına gelen fado kadın veya erkek şarkıcılar tarafından icra edilebilir hatta enstrümantal fado da vardır. Portekiz gitarı adı verilen özel bir gitar vardır. Lizbon gitarı ile Coimbra gitarı birbirinden farklı tınılara sahiptir. Portekiz gitarına klasik gitar eşlik eder. Fado Portekiz kültüründeki ‘saudade’ (hasret) kavramıyla beslenir.

Portekiz Mutfağı

Portekiz mutfağı çok çeşitli ve zengindir. Balık, ahtapot, karides, kalamar, deniz kabukluları, kırmızı et, domuz eti, tavuk eti ve av hayvanları yaygın olarak tüketilir. Zeytinyağı bol kullanılır. Öğle ve akşam yemeklerinde başlangıç olarak mutlaka zeytin, taze, kuru veya krema kıvamında dağ peyniri ve ‘broa’ denilen mısır ekmeği yenir. Çorba geleneksel olarak sofraların vazgeçilmezidir. Sebze çorbası, kara lahana çorbası, tavuk çorbası, balık çorbası veya deniz kabuklusu çorbası seçenekler arasındadır. Ana yemeklerin yanında pilav, patates veya karışık sebze tercih edilir. En yaygın yemek ‘bacalhau’ yani morina balığıdır. Tuzlanarak kurutulur ve kuru şekilde muhafaza edilir. Çok çeşitli şekillerde yapılır. Kızarmış patatesli, kremalı, fırında veya zeytinyağlı ızgara şeklindeki en sevilenler arasındadır.

Bir başka geleneksel balık ise sardalyedir. Bir porsiyonda 25 cm’lik 6 ila10 adet sardalye bulunabilir. Okyanus tuzuyla ızgara olarak ve bol zeytinyağı ile haşlanmış patates eşliğinde sunulur. Ayrıca levrek, çipura, barbun, dil, yılan balığı ve somon en sevilen balık türlerindendir. Çok türde ve devasa karides vardır. Izgara kalamar ve ahtapot çok sevilir. Karışık deniz ürünleriyle yapılan pilav özel bir yemektir. Deniz kabukluları farklı soslarda pişirilir ve çok çeşitlidir. Salata genelde kıvırcık, domates ve ince halka soğan ve bol zeytinyağı ile servis edilir. Portekizlilerin tuzla arası iyidir. Sarımsak, taze kişniş ve zeytinyağı kullanımında elleri boldur. Yumurta çok tüketilir. Bifteğin üzerine sahanda yumurta konulduğunda ismi ‘bitoque’ olur. Enfes kızarmış ev patatesiyle servis edilir. Çocukların favori yemeğidir. Hamburger, özellikle belirtilmezse ekmeksiz gelir. Ama ekmek arası yenilen ‘prego’ dana eti yumuşacıktır ve atıştırmalıktır. Farklı soslarda antrekot, biftek ve bonfile pişirilir. Izgara tavuk acı sos ‘piri piri’ ile yenir. Domuz eti pişirme şekilleri ve şarküterisi çok çeşitlidir.

Portekiz’de kötü bir restoran bulmak zordur. Porsiyonlar büyüktür. Kimi zaman yarım porsiyon sipariş etmek veya 1 porsiyonu iki kişi paylaşmak daha akıllıca olabilir. Yemeklerde genellikle şarap içilir. Kırmızı, roze ve beyazın dışında yeşil (taze) şarap da çok iyi gider. Adı ‘vinho verde’dir ve hafif gazlıdır. Ayrıca Portekiz biraları da çok yaygındır. Sagres ve Super Bock meşhur bira markalarıdır. Portekiz tatlıları da çok çeşitlidir. Çoğunda bol yumurta kullanılır. Yemek sonrası tatlı veya meyve mutlaka yenir. Geleneksel tatlı olarak ‘mousse de chocolate’ olmazsa olmazıdır.

Meyve olarak ise kavun, ananas veya mango en çok sipariş edilenlerdendir. Küçük koyu kahve ve ardından da likör, porto şarabı, moskatel şarabı veya yüksek alkol oranına sahip ‘aguardente’ dijestif olarak alınır. Ayrıca vişne likörü ‘ginja’ da çok sevilir. Kimi zaman çikolatadan kadehlerde sunulur. Portekiz’de sabah saatlerinde ve ikindide de pastaneler doludur. Hamur işi tuzlu ve tatlıları vardır. Bunlardan en meşhuru ‘pastel de nata’dır. En iyisi Belém’de yenir ve adı ‘pastel de Belém’dir. Bütün bu Portekiz mutfağının yanı sıra Portekiz’de Brezilya, Afrika, Hint ve Uzakdoğu mutfakları da çok yaygındır. Portekiz’in eski kolonileri ile gastronomik etkileşimleri devam etmektedir. Portekiz’de yemek saati kutsaldır. Yemek saatlerinde telefonla birilerine ulaşmak pek mümkün olmaz. Yemeğe hak ettiği önem, özen ve zaman bol bol verilir.

Spor

Spor Portekiz kültüründe önemli bir yere sahiptir. Profesyonel spor karşılaşmaları toplum tarafından önemsenir ve Portekiz bu konuda güçlü bir altyapıya sahiptir. Bireylerin hayatında da sporun yeri büyüktür. Okyanus nedeniyle su sporları ve özellikle sörf Portekizlilerin ve turistlerin başlıca spor aktivitesidir.

Futbol kitlelerin izlediği Portekiz’in en sevilen başlıca sporudur. Futbolun Portekiz’e girmesi İngilizler tarafından 1875 yılında gerçekleşmiştir. Bu tarihte Lizbon, Porto, Coimbra ve Funchal’da kulüpler kurulmuştur. 20. yüzyıldan itibaren Portekiz şampiyonası yapılmaya başlanmıştır. Birinci ligde Benfica, Porto ve Sporting kulüpleri vardır. UEFA Şampiyonlar Ligi’nde başarılara imza atmışlardır. Portekiz dünya çapında futbolcular yetiştirmiştir. Bunlardan bazıları Eusébio, Figo ve Christiano Ronaldo’dur. FIFA’da önemli başarılar elde etmişlerdir.

Futbolun yanında ülkede şampiyonaları düzenlenen sporlar futsal, basketbol, tekerlekli hokey, hentbol, voleyboldur. Plaj voleybolu şampiyonası da vardır. Bisiklet, ralli, motosiklet ve araba yarışları da çok ilgi görür.

Portekizliler atletizm ve uzun mesafe koşularda da çok güçlüdür. Avrupa, Dünya ve Olimpiyat şampiyonalarında Portekizli atletler önemli başarılar elde etmişlerdir. Kürek sporu çok köklüdür. İngilizler tarafından 1828’de kürek kulübü kurulmuştur. Kano sporunda da Portekiz son yıllarda öne geçmiştir. Golf ise 1890 yılında Porto’da bir İngiliz tarafından tanıtılmıştır. Porto Golf Kulübü Avrupa’nın en eski üçüncü golf sahasıdır. Daha sonra ilk 18 delikli saha Algarve’da tasarlanmıştır. Şimdilerde Portekiz’de 90’a yakın golf sahası bulunur. Cascais’daki golf sahası dünyada 7. sıradadır. Ancak genelde turistler veya ülkede yaşayan yabancılar rağbet eder. Atçılık da ilgi gören bir spordur.

Su sporları arasında en ilgi gören sörftür. Bunun yanında rüzgâr sörfü, uçurtma sörfü, kayak ve yelkenli sporlarına çokça rastlanır. Sörf konusunda Portekiz çok önemli bir yere sahiptir. 2010 yılından beri Peniche bir dünya şampiyonasına ev sahipliği yapmaktadır. Nazaré’deki deniz altı kanyon nedeniyle oluşan devasa dalgalarda Guinness Dünya Rekoru kırılarak dünyanın en yüksek dalgasında yapılan sörf kayda geçmiştir. Nazaré her yıl kasım-mart ayları arasında dünyanın her yerinden sörfçülerin akınına uğrar.

Medya

Portekiz’de basın özgürlüğü anayasa ile güvence altına alınmıştır.

Belli başlı Portekiz gazeteleri şunlardır:

• Diário de Notícias
• Público
• Correio da Manhã
• Jornal de Notícias
• Algarve Daily News, İngilizcedir.

Popüler Portekiz televizyon kanalları şunlardır:

• RTP
• RTP1
• RTP2
• RTP3
• RTP Internacional

Portekiz’de en fazla dinlenen radyo yayınları:

• TSF
• Radyo Renascenca
• Lusa